सोमवतीची कहाणी

सोमवतीची कहाणी, श्रावणातल्या कहाण्या - [Somvatichi Kahani, Shravanatalya Kahanya] श्रावणात वाचल्या जाणाऱ्या श्रावणातल्या कहाण्यांपैकी एक कहाणी - सोमवतीची कहाणी.

श्रावणात वाचल्या जाणाऱ्या श्रावणातल्या कहाण्यांपैकी एक - सोमवतीची कहाणी

आटपाट नगर होत. तिथं एक गरीब ब्राह्मण रहात होता. त्याला सात मुलगे होते. एक मुलगी होती. त्या ब्राह्मणाच्या बायकोचं नाव धनवंती नी मुलीचं नाव गुणवंती होतं. त्यांच्या घरी अशी चाल होती की, आल्या ब्राह्मणाची पूजा करावी, सगळ्यांनी त्याला भिक्षा घालावी नि नमस्कार करावा. पुढं एके दिवशी काय झालं. एक मोठा सूर्यासारखा ब्राह्मण आला. सगळ्यांनी त्याची पूजा केली. साती सुनांनी त्याला भिक्षा घातली, नमस्कार केला. ब्राह्मणानं त्यांना आशिर्वाद दिला, “संतत वाढो, संपत वाढो, तुमचं सौभाग्य अक्षयी असो.” धनवंतीबाईनं आपल्या मुलीला सांगितलं, “मुली मुली, भिक्षा घाल.” मुलगी उठली, भिक्षा घातली नी नमस्कार केला. बाह्मणानं तिला आशीर्वाद दिला, “धर्मिणी हो.” मुलीनं आपल्या आईला सांगितलं, “आई ,आई, भटजींनी जसा वहिनीला आशिर्वाद दिला, तसा मला नाही दिला.” आई म्हणाली, “चल पाहू, पुन्हा त्याला भिक्षा घाल.” मुलीनं पुन्हा भिक्षा घातली. नमस्कार केला. ब्राह्मण म्हणाला, “धर्मिणी हो.” तेव्हा धनवंतीनं त्याला विचारलं, हिला असा आशीर्वाद का देता?” ब्राह्मण म्हणाला, “हिला लग्नातच वैधव्य येणार आहे.” धनवंतीनं ब्राह्मणाचे पाय धरले नि म्हणाली, “जो अपाय सांगेल तोच उपाय सांगेल. माझी एकुलती एक मुलगी रंडकी झाली तर मी काय करू? याचा मला काही उपाय सांगा.” असं म्हणून रडू लागली. ब्राह्मणाला तिची दया आली. “बाई, बाई, रडू नका. मी तुम्हांला एक उपाय सांगतो. सातासमुद्रापलीकडे एक बेट आहे, तिथ एक सोमा नावाची परटीण आहे, तिला मुलीच्या लग्नाला आणा, म्हणजे तुमचं संकट दूर होईल. लगीन झाल्यावर तिला वाटेला लावा.” असं म्हणून ब्राह्मण आपल्या दुसऱ्या घरी भिक्षेला गेला.

इकडे काय झालं? धनवंतीनं आपल्या नवऱ्याला सांगितलं, अशी गोष्ट आहे. कोणी तरी जाऊन सोमेला आपल्या घरी आणलं पाहिजे. तेव्हा त्यानं आपल्या मुलांना जवळ बोलावलं. त्यांना सांगू लागला. “ज्याची आमच्यावर भक्ति असेल, त्यांनी आपल्या बहिणीला बरोबर घ्यावं नि सोमेला आणायला जावं.” तेव्हा सगळे मुलगे आईला म्हणू लागले, “तुझी सगळी माया मुलीवरती, आमच्यावर काही माया नाही. सातसमुद्रापलीकडे आम्ही सगळे जात नाही.” हे ऐकून आईला रडू आलं. बापाला वाईट वाटलं. तो आपल्या बायकोला म्हणाला, “तू काही भिऊं नको. आपल्याला सात मुलगे असून नसून सारखेच, तू आपली निपुत्रिकच आहेस असं समज. तू काही काळजी करू नकोस. मीच जातो नि सोमेला घेऊन येतो.” तेव्हा त्यातला धाकटा मुलगा होता तो आपल्या बापाला म्हणाला, “बाबा बाबा, आम्ही सातजण असून तुम्ही आपल्याला निपुत्रिक असं का म्हणूवून घेता? मी ताईला बरोबर घेऊन जातो नि सोमेला घेऊन येतो.” आई बापांना नमस्कार केला आणि ती आपली बहीणभाऊ निघाली.

जाता जाता समुद्र आला. सोसाट्याचा वारा चालू लागला. समुद्राच्या लाटा येऊ लागल्या, पलीकडे कसं जावं हे सुचेना. जवळ काही खायला नाही, प्यायला नाही. सारं त्रिभुवन दिसू लागलं. परमेश्वराचं स्मरणं केलं. “देवा, देवा, आता तूच ह्या संकटातून पार पाड.” असा देवाचा धावा केला. तिथं एक वडाचं झाड होतं. त्याच्याखाली ती जाऊन बसली. सगळा दिवस उपास पडला. त्या झाडावर गृध्रपक्ष्यांचे घरटं होते, त्यांत त्या पक्ष्याची पिल्लं होती. संध्याकाळ झाली गृध्रपक्षी घरी आले. पिल्लांना चारा देऊ लागले, पिल्लं काही चारा घेत नाही. त्यांनी आपल्या आईबापांना सांगितलं, “आपल्या घरी दोन पाहुणे आले आहेत झाडाखाली. उपाशी आहेत त्यांना टाकून मी जेवणार नाही.” गृध्रपक्षी खाली आले. ब्राह्मणाला पुसू लागले. “तू असा चिंतेत का पडला आहेस? तुझं काय काम असेल ते आम्हाला सांग. आम्ही ते काम पार पाडू. तुझी चिंता दूर करू, उपाशी काही निजू नको. आम्ही तुला फळं देतो, ती थोडीशी खा. थोडीशी ह्या मुलीला दे.” ब्राह्मणाला आनंद झाला. देवाचे त्यानं आभार मानले. गृध्रपक्ष्यांना आपला हेतु सांगितला. पक्षी म्हणाला, “उद्या उजाडल्यावर तुम्हाला घेऊन जातो. सोमा परटिणीच्या दारी नेऊन सोडतो.” मग बहीणभावानी फळं खाल्ली. रात्री आनंदानं झाडाखाली निजली. उजाडल्यावर पक्षी झाडाखाली आले. बहिणभावाना आपल्या पाठीवर बसवून सोमेच्या घराशी नेऊन सोडले. पक्षी आपले चरायला गेले.

[next] पुढं बहिणभावंडानी काय केलं? रोज पहाटेस उठावं, सोमा परटिणीचं अंगण झाडावं, शेण घेऊन सारवून ठेवावं. असं करता करता वर्ष निघून गेलं. एके दिवशी सोमेनं आपल्या मुलांना, सुनांना विचारलं, “रोज सकाळी कोणं उठतं? माझं अंगण कोण झाडतं? त्याच्यावर सारवण कोण घालतं?” ही म्हणे मी नाही, ती म्हणे मी नाही. तेव्हां सोमेला आश्चर्य वाटलं. काही केल्या पत्ता लागेना. मग दुसरे दिवशीं सोमा जागत बसली. तीन प्रहर रात्र उलटून गेली. चौथ्या प्रहरी काय झालं? ब्राह्मणाची मुलगी अंगण झाडते आहे. तिचा भाऊ ते सारवतो आहे असं पाहिलं. सोमा परटीण पुढं आली. तिनं विचारलं, “मुलांनो, तुम्ही कोण आहात?” त्यांनी सांगितलं. “आम्ही ब्राह्मणाची मुलं आहोत.” सोमा म्हणाली, “तुम्ही ब्राह्मण, मी परटीण. आमची नीच जात. तुम्ही आमचं अंगण का झाडता? का सारवता? आम्हाला पाप लागेल. ब्राह्मणाच्या हातून सेवा घ्यावी हा आमचा धर्म नाही. तेव्हा तुम्ही आमची सेवा का करता?” तसं तिला ब्राह्मणाच्या मुलानं सांगितलं, “ही माझी बहीण आहे. हिचं लगीन करायचं आहे. तू लग्नाला यावंस अशी आमची इच्छा आहे. आईबापांची आज्ञा घेतली तुला बोलावूं आलो. तर तुला लग्नाला आलंच पाहिजे. तू न आलीस तर हिला लग्नातच वैधव्य येईल. असं एका ब्राह्मणानं सांगितलं आहे. तू प्रसन्न होऊन यावंस म्हणून आम्ही तुझी सेवा करतो.” मग सोमा म्हणाली, “तुम्ही सेवा करू नका, मी तुमच्याबरोबर जाते. ह्या मुलीचं लगीन झाले म्हणजे मग परत येईन. तोपर्यंत आपल्या घरात किंवा सोयऱ्याधायऱ्यांत कोणी मेलंबिलं तर त्याला दहन करू नका.” असं सांगून निघाली.

ती समुद्राच्या कडेला आली. ब्राह्मणाच्या मुलाला नि मुलीला समुद्राच्या पार केलं. आपण आकाशात उड्डाण करून त्यांच्या जवळ आली. सोमेला घेऊन ती आपल्या घरी आलीं. सर्वांना आनंद झाला. धनवंतीनं परटिणीची पूजा केली. धाकटा भाऊ उज्जनीस गेला. बहिणीजोगा नवरा पाहून आणला. सुमुहूर्तावर लग्न लावलं. वधूवरांवर अक्षता टाकल्या. तो एकाएकी काय झालं? नवऱ्यामुलाला मूर्च्छा आली, धाडकन भुईवर पडला. हलत नाही. बोलत नाही, सगळे लोक घाबरले. सोमेनं जवळ येऊन पाहिलं. “मुली मुली, घाबरूं नको.” म्हणून धीर दिला. “मी तुला सोमवतीचं पुण्य देते. त्यानं तुझा पती जिवंत होईल.” असं सांगितलं. मग सोमा उठली. हाती उदक घेतलं, संकल्प केला आणि आपलं पुण्य गुणवंतीला दिलं. तसा तिचा नवरा जिवंत झाला. सगळ्यांना आनंद झाला. पुढं लग्न झाल्यावर सोमा घरी जायला निघाली.

इकडे सोमेच्या घरी काय झालं? पहिल्यानं तिचा मुलगा मेला, मागून नवरा मेला, त्याच्या मागून जावई मेला. इकडे सोमा आपली घराची वाट चालतेच आहे. वाटेत तिला सोमवती अंवस पडली. त्या दिवशी काय झालं? एक म्हातारी बाई वाटेत भेटली. तिच्या डोईवर कापसाचा भारा होता. ती सोमेला म्हणाली, “बाई, बाई, माझ्या डोक्यावर भार झाला आहे. एवढा भारा खाली उतर. आपण दोघी बरोबर जाऊ.” सोमेनं तिला उत्तर केलं, “आज सोमवारी अंवस आहे. मला नेम आहे. धर्म आहे. मला कापसाला शिवायचं नाही.” पुढं जाता जाता काय झालं? एका नदीच्या काठी आली. तिथं पिंपळाचं झाड दिसलं. नदीत स्नान केलं, श्रीविष्णूची पूजा केली. तिच्याजवळ काही नव्हतं, प्रदक्षिणा घातल्या. त्या पुण्यानं काय झालं? तिच्या घरी तिचा मुलगा, नवरा, जावई सारे जिवंत झाले.

[next] सोमा आपल्या घरी आली. सुनांनी तिला विचारलं, “सासूबाई, सासूबाई, तुम्ही गेल्यावर घरातली माणसं मेली होती. आम्ही तशीच ठेवली होती आणि तुमची वाट पहात बसलो होतो. तुम्ही यायच्या अगोदर जिवंत झाली. असा चमत्कार कशानं झाला?” सोमा म्हणाली, “मी आपलं सोमवतीचं पुण्य ब्राह्मणाच्या मुलीला दिलं, तिचा नवरा जिवंत केला. माझ्याजवळचं पुण्य संपलं, म्हणून इकडे असं अशुभ झालं. वाटेत मला सोमवती अंवस पडली. मी पुन्हा हे व्रत केलं. कापसाला शिवले नाही. मुळ्याला शिवले नाही. श्रीविष्णूची पूजा केली. पिंपळाला शंभर नि आठ प्रदक्षिणा घातल्या. त्या पुण्यानं घरातली माणसं जिवंत झाली. तुम्हीही ह्या व्रताचं आचरण करा, म्हणजे तुम्हाला वैधव्य प्राप्त होणार नाही. संतत संपत अक्षयी राहील.”

तेव्हा सुनांनी विचारलं, “हे व्रत कसं करावं?” तशी ती म्हणाली, “सोमवारी अंवस आली म्हणजे सकाळी उठावं, स्नानं करावं. मुक्यानं वस्त्र नेसावं. पिंपळाच्या पारावर जावं. श्रीविष्णूची पूजा करावी. श्रीमंतांनी हिरे-माणकं घ्यावी; मोती-पोवळी घ्यावी, सोन्यारुप्याची भांडी घ्यावी. गरीबांनी आपली तांब्याकाशाची घ्यावी. चांगली चांगली फळं पुष्प घ्यावी, जशी अनुकूल असतील तशी घ्यावी; पण ती सगळी शंभर नि आठ मोजून घ्यावी. तितक्या प्रदक्षिणा घालाव्या आणि जे आपण घेतलं असेल ते पिंपळाला अर्पण करावं. मग ते सारं ब्राह्मणाला द्यावं. सवाष्णी ब्राह्मणाला जेवू घालावं आणि आपण मुक्यानं जेवावं. असं व्रत जी करील तिला वैधव्य प्राप्त होणार नाही. इच्छित फळ प्राप्त होईल. संतत संपत वाढेल.”

ही साठा उत्तराची कहाणी, पाचा उत्तरी सुफळ संपूर्ण.