मराठी म्हणी - अर्थ / वाक्यात उपयोग

मराठी म्हणी - मराठी भाषेतील आगळ्या - वेगळ्या आणि नव्या - जुन्या अशा सर्वोत्तम मराठी म्हणींचा संग्रह (Marathi Mhani).

मराठी भाषेतील आगळ्या-वेगळ्या आणि सर्वोत्तम मराठी म्हणींचा संग्रह...

मराठी म्हणी

मराठीमाती संपादक मंडळ

शेवटचा बदल ४ फेब्रुवारी २०२५

अंग मेहनतीचं काम, तेणे मिळे आराम.

आंधळी पाण्याला गेली, घागर फोडून घरी आली.

आंधळ्याने पांगळा पाहीला, पांगळ्याने मार्ग दाविला.

अभ्यास करेल त्याची विद्या, जपेल त्याची लक्ष्मी.

अरे चे उत्तर कारे, अहो चे उत्तर काहो.

अपकिर्ती झाली जनी, तो अर्धा मेला मनी.

अगंगं म्हशी, मला कुठं नेशी.

अडला नारायण, धरी गाढवाचे पाय.

अति तेथे माती.

अति राग, भीक माग.

असतील शिते, तर जमतील भुते.

असंगाशी संग, प्राणाशी गाठ.

अतिशहाणा त्याचा बैल रिकामा.

असून अडचण, नसून खोळंबा.

असेल तेव्हा सोहळे, नसेल तेव्हा ओसरीत लोळे.

आधी पोटोबा, मग विठोबा.

आईचा हात, गोड लागे शिळा भात.

आगीतून निघाला, फुफाट्यात पडला.

आजा मेला, नातु झाला.

आधी गुंतु नये आणि गुंतल्यावर कुंथु नये.

आळशाला आजाराचे निमंत्रण.

आधी देव, मग जेव.

आपण हसतो लोकाला, शेंबुड आपल्या नाकाला.

आपला तो बाळ्या, दुसर्‍याचे ते कारटे.

आपला हात जगन्नाथ.

आपलेच ओठ अन्‌ आपलेच दात.

आपले ठेवायचे झाकून, दुसर्‍याचे बघायचे वाकून

आपले ते गोजीरवाणे, दुसर्‍याचे ते लाजीरवाणे.

आयत्या बिळात नागोबा.

आमंत्रण दिले सगळ्या गावा, वादळ सुटले घरी जेवा.

आयत्या पिठावर रेघोट्या.

आल्यावर विपत्ती, कवे मैत्री आहे किती.

आवड असली की सवड मिळते.

आवडीने केला नवरा, त्याच्या पायात भवरा.

आई जेवू घालीना, बाप भीक मागु देईना.

आला चेव अन्‌ केला देव.

इकडे आड तिकडे विहीर.

ईश्वराची करणी, नारळात पाणी.

उंदराचा जीव जातो अन्‌ मांजराचा खेळ होतो.

उचलली जीभ की लावली टाळ्याला.

उघड्यापाशी नागडे गेले, सारी रात हिवाने मेले.

उडाला तर कावळा, बुडाला तर बेडूक.

उतावळा नवरा, गुडघ्याला बाशिंग.

उथळ पाण्याला, खळखळाट फार.

उद्योगाच्या घरी, रिद्धीसिद्धी पाणी भरी.

उस गोड झाला, म्हणून मुळा सकट खाऊ नये.

एक गाव, बारा भानगडी.

एकटा जीव सदाशिव.

एक घाव दोन तुकडे, काम करावे रोकडे.

एक ना धड, भारा भर चिंध्या.

एकपट विद्या, दसपट गर्व.

एका हाताने टाळी, कधी न वाजे कोण्याकाळी.

एकाची होळी तर दुसर्‍याची दिवाळी.

एकाने करायचे, सार्‍यांनी भरायचे.

एवढीशी थट्टा, भल्या भल्यांना लावी बट्टा.

ऐकावे जनाचे, करावे मनाचे.

ऐकुन घेत नाही, त्याला सांगु नये काही.

कठीण समय येता, कोण कामास येतो.

कर नाही त्याला डर कशाला.

करावे तसे भरावे.

करून करून भागला, अन्‌ देव पुजेला लागला.

कला कौशल्य ज्याचे हाती, त्याची होई जगी ख्याती.

कशात काय आणि फाटक्यात पाय.

कामापुरता मामा, ताकापुरती आजी.

काखेत कळसा, गावाला वळसा.

कावळ्याच्या शापाने गायी मरत नाहीत.

काळ आला होता पण वेळ आली नव्हती.

कुठेही गेलं तरी पळसाला पाने तिनच.

कुत्र्याचे जीणे, फजितीला काय उणे.

कुर्‍हाडीचा दांडा गोतास काळ.

केर डोळ्यात नि फुंकर कानात.

कोकणात नारळ फुकट.

कोणाच्या संगतीने काशी नि कोणाच्या संगतीने फाशी.

कोणी निंदा कोणी वंदा, आमचा स्वहिताचा धंदा.

कोणाच्या म्हशी, कोणाला उठाबशी.

कोंबडे झाकले म्हणून, तांबडे फुटायचे रहात नाही.

खर्‍याचे खोटे, लबाडाचे तोंड मोठे.

खटपट करी, तोच पोट भरी.

खर्‍याचा दास नि खोट्याचा वस्ताद.

खान तशी माती, गहू तशी रोटी.

खाणे थोडे, मचमच फार.

खाऊन पिऊन सुखी, हरीनाम मुखी.

खाईन तर तुपाशी, नाहीतर उपाशी.

खायला फार नि भुईला भार.

खाली मुंडी, पाताळ धुंडी.

गरज सरो, वैद्य मरो.

गरीबांचा वाली परमेश्वर.

गर्जेल तो पडेल काय, बोलेल तो करेल काय.

गाढवापुढे वाचली गीता, कालचा गोंधळ बरा होता.

गाव करी ते राव न करी.

गाढवास गुळाची चव काय?

गाड्या बरोबर नळ्याची जत्रा.

गोगलगाय अन्‌ पोटात पाय.

घटकेची फुरसत नाही, दमडीची मिळकत नाही.

घरा सारखा गुण, सासु तशी सुन.

घर जळाल्यावर बोंब अन्‌ नाटक संपल्यावर सोंग.

घर धन्याचे हाल अन्‌ फुकट्याचे वर गाल.

घरात नाही दाणा, म्हणे मला बाजीराव म्हणा.

घरात नाही लोटा, अन्‌ दिमाख मोठा.

घरोब्याला घर खा, पण हिशोबाला चोख रहा.

घर पहावे बांधुन अन्‌ लग्न पहावे करून.

घोडी मेली ओझ्याने व शिंगरु मेले हेलपाट्याने.

चढणीस घोडा, उतरणीस रेडा.

चव ना ढव, दडपून ठेव.

चावल्याशिवाय गिळत नाही, अनुभवल्याशिवाय कळत नाही.

चोरात चोर अन्‌ वर शिरजोर.

चोराच्या उलट्या बोंबा.

चोराच्या मनात चांदणं.

चोराला सोडून संन्याशाला फाशी.

चोरीचा मामला हळूहळू बोंबला.

छडी लागे छम छम, विद्या येई घम घम.

जगन्नाथाचा भात, सर्वजण पसरे हात.

जसे दान, तसे पुण्य.

जात कळते पण मत कळत नाही.

जातीची खावी लाथ पण परजातीचा खाऊ नये भात.

ज्याचे जळे, त्याला कळे.

ज्याची करावी कीव, तोच घेतो जीव.

ज्याला नाही अक्कल, त्याची घरोघर नक्कल.

जित्याची खोड मेल्या वाचुन जात नाही.

जीव जावो पण जिलेबी खावो.

जुने ते सोने.

जुन्याला लाथा अन्‌ नव्याच्या चरणी माथा.

जो बायकोशी भला, तो खाई दही काला.

जो बोलण्यात बोलका, तो कृतीत हलका.

झाकली मुठ सव्वा लाखाची, उघडली म्हणजे फुकाची.

झोपेला धोंडा अन्‌ भुकेला कोंडा.

ढवळ्या शेजारी पवळ्या बांधला, वाण नाही पण गुण लागला.

ढेकणाच्या संगे, हिराही भंगे.

तप केल्यास बळ, वृक्ष लावल्यास फळ.

तहान लागल्यावर विहीर खोदणे.

तळहाताने सुर्य झाकत नाही.

ताकापुरती आज.

ताकापुरते रामायण.

ताकाला जाऊन गाडगे लपविणे.

तुझे माझे पटेना, तुझ्या वावुन करमेना.

तुझे राहुदे तिकडे, माझे घे इकडे.

तुला ना मला, घाल कुत्र्याला.

तेल गेले तूप गेले, हाती धुपाटणे आले.

तोंड चोपडा, मनात वाकडा.

तोंड दाबून, बुक्यांचा मार.

तोंडावर गोड, मनात वाकडा.

तोंडावर हांजी हांजी आणि मागे दगलबाजी.

दात कोरल्याने पोट भरत नाही.

दाम करी काम, बिवी करी सलाम.

दिवसभर चरते, मंगळवार धरते.

दिव्याखाली अंधार.

दिवाळी दसरा, हात पाय पसरा.

दिसते तसे नसते, म्हणून जग फसते.

दिसतो मोठा, अकलेचा तोटा.

दिसायला भोळा, मुदलावर डोळा.

दुष्काळात तेरावा महिना.

दुःख सांगावे मना, सुख सांगावे जना.

दुर्गुण आणि विपत्ती, आळसापासून उत्पत्ती.

दुधाची तहान ताकाने भागविणे.

दुधात कालविते मीठ, हा स्वभाव नाही नीट.

दुरून डोंगर साजरे.

दुरून बगळा दिसतो साधा, आत कपटाची बाधा.

देखल्या देवा दंडवत.

देव नाही देव्हारी, धुपाटणे उड्या मारी.

देह देवळात, चित्त खेटरात.

दे रे हरी, पलंगावरी.

देव तारी त्याला कोण मारी.

देश तसा वेश.

दैव देते कर्म नेते.

दोघांचे भांडण तिसर्‍याचा लाभ.

धरले तर चावते, सोडले तर पळते.

न खात्या देवाला, नैवेद्य फार.

नकटीच्या लग्नाला सतराशे विघ्न.

नकटे व्हावे पण धाकटे होऊ नये.

नखभर सुख, हातभर दुःख.

नदीचे मुळ आणि ऋषीचे कुळ कधी पाहू नये.

नमस्कार फुकाचा, आशिर्वाद लाखाचा.

नशीब लागले द्यायला, पदर नाही घ्यायला.

न कर्त्याचा वार शनिवार.

नळी फुंकले सोनारे, इकडून तिकडून गेले वारे.

न बोलता दुःख फार, बोलण्याने हलका भार.

नाक दाबले की तोंड उघडते.

नाकापेक्षा मोती जड, सासुपेक्षा सून अवजड.

नाकाच्या शेंड्याला जीभ पुरविणे.

नाकापर्यंत पदर अन्‌ वेशीपर्यंत नजर.

नाचता येईना, अंगण वाकडे.

नाव मोठे लक्षण खोटे.

नाव सगुणी पण करणी अवगुणी.

निंदकाचे घर, असावे शेजारी.

पाण्याची धाव समुद्राकडे, बायकांची धाव सोन्याकडे.

पाण्यात पडल्याशिवाय पोहता येत नाही.

पाण्यात राहून माशाशी वैर करू नये.

पी हळद आणि हो गोरी.

पुढच्यास ठेच, मागचा शहाणा.

प्रकृती तितक्या विकृती.

फाटके नेसावे पण स्वतंत्र असावे.

फुकटचे खाय, त्याला स्वस्त महाग काय?

बळी तो कान पिळी.

बढाईला पुढे अन्‌ लढाईला मागे.

बाप दाखव, नाही तर श्राद्ध कर.

बायकोचा भाऊ, लोण्याहून मऊ.

बुडत्याचे पाय डोहाकडे.

बुडत्याला काडीचा आधार.

बोलण्यात जोर अन्‌ कामात अंगचोर.

भटाला दिली ओसरी, भट हात पाय पसरी.

भित्यापाठी ब्रह्मराक्षस.

भुकेले कोल्हे, काकडीला राजी.

मरावे परी कीर्ती रूपे उरावे.

मन नाही स्थिरी, बहु तीर्थ करी.

मान सांगावा जना, अपमान सांगावा मना.

मामाच्या घरी भाचा कारभारी.

माय तसं लेकरू, गाय तसं वासरू.

मुलाचे पाय पाळण्यात दिसतात.

मुर्ख भांडती, वकील घरे बांधती.

मेंढी जाते जीवानिशी, खाणारा मागतो वातड होती.

मेल्याशिवाय स्वर्ग दिसत नाही.

यथा राजा तथा प्रजा.

रात्र थोडी, सोंग फार.

राजा बोले, दाढी हाले.

लबाड्याचे निमंत्रण, जेवल्यावर खरे.

लहान तोंडी, मोठा घास.

लाथ मारीन तिथे पाणी काढीन.

लाज ना अब्रु, कशाला घाबरू.

लेकीला तूप साखर, सुनेला मीठ साखर.

लेकी बोले, सुने लागे.

लोकासांगे ब्रह्मज्ञान, स्वतः कोरडा पाषाण.

लंगडी गाय, वासरात शहाणी.

वड्याचे तेल वांग्यावर काढणे.

वराती मागून घोडे.

विंचवाचे बिर्‍हाड पाठीवर.

वेड घेऊन पेडगावास जाणे.

वेष असावा बावळा, परी अंगी असाव्या नाना कळा.

वेळ ना वखत्‌ अन्‌ गाढव चालले भुकत.

वेळीच जो जागे तो भीक ना मागे.

व्यक्ती तितक्या प्रकृती, आणि देश तितक्या संस्कृती.

शहाण्याला एक बात, मुर्खाला सारी रात.

शितावरून भाताची परिक्षा.

सगळा गाव मामाचा, एक नाही कामाचा.

सर्व आहे घरी, पण नियत नाही बरी.

सोळा हात लुगडी आणि अर्धी तंगडी उघडी.

स्नान करून पुण्य घडे, तर पाण्यात बेडूक काय थोडे.

हसतील त्याचे दात दिसतील.

हपापाचा माल गपापा.

हाताचे सोडून पळत्याच्या पाठीमागे लागू नये.

अर्थासह मराठी म्हणी आणि वाक्यात उपयोग.

मराठी म्हणी यासंबंधी महत्वाचे दुवे:

---

संपादक मंडळ

२००२ । मराठीमाती डॉट कॉम । पुणे

संपादक मंडळाद्वारे विविध विभागांतील साहित्याचे संपादन, पुनर्लेखन आणि संदर्भासहित नवीन लेखन केले जाते.

अधिक माहिती पहा । सर्व लेखन पहा